Hovudmålgruppe

I dei 53 kommunane budde 56 prosent av gruppa 80 år og eldre (36 prosent i K.13), og der auka den litt i 2010–15. Resten av gruppa budde i 375 mindre kommunar, og krympa litt.

Fastlegar

Av fastlegane var 28 prosent under 40 år, 37 prosent var 40–54 år og 35 prosent over 54 år. Dette var likt med landsgjennomsnittet; men i Oslo var det mange færre under 40 år og mange fleire over 54 år. Frå 2010 til 2015 fekk K.13 18 prosent fleire fastlegeavtaler og 4 prosent kortare listelengder, men likevel gjekk andelen opne lister der ned frå 37 prosent til 33 prosent.

Allmennlegekontaktar

Endringar i kontaktratene i 2010–15 er viste i tabell 1. For K.13 blei det noko fleire direkte kontaktar til fastlege, men 22 prosent fleire til legevakt og 35 prosent fleire enkle kontaktar. Gruppa 67–79 år fekk derimot litt nedgang i direkte kontaktar, men stor auke av enkle kontaktar. Landsgjennomsnittet avvik ikkje mykje frå dette.

Kontaktratene for 2015 er viste i tabell 2. K.13 låg på landsgjennomsnittet i det meste, men Iitt lågare i enkle kontaktar og sjukebesøk. Oslo hadde derimot litt færre direkte kontaktar til fastlege enn K.13, og mange færre enkle kontaktar og sjukebesøk. Aldersgruppene 50–66 og 67–79 år hadde liknande kontaktmønster.

Kommunale omsorgstenester

Frå 2007 til 2010 var det bare små endringar i tenestedekkinga for gruppa 80 år og eldre. Størst var dei i Oslo, der den blei litt lågare både for sjukeheimplass og heimetenester.

Frå 2010 til 2015 blei det litt lågare dekking både for sjukeheimplass og heimetenester, likt for K.13 og landsgjennomsnittet. K.14 fekk litt høgare dekking for sjukeheim, men ein del lågare for heimetenester. Legetimar på sjukeheim auka mest i K.13 og minst i Oslo. Andel tidsavgrensa plassar blei redusert i Oslo, men auka i dei andre gruppene.

Stoda i kommunal omsorg i 2015 er vist i tabell 3. K.13 hadde låg sjukeheimdekking, men høg dekking med tidsavgrensa opphald og sjukeheimlege, og heimetenestedekking som landsgjennomsnittet. Kommunane med størst auke av målgruppa 80 år og eldre hadde noko høgare sjukeheimdekking og ein god del høgare heimetenestedekking enn dei med lågast auke.

Oslo hadde svært mange fleire på sjukeheim enn K.13, men med mykje lågare legedekking og bare halvparten så stor andel tidsavgrensa plassar. Oslo ga heimetenester til ein del færre, og hadde mykje meir ufaglært personell.

Bruk av somatiske sjukehus

Frå 2010 til 2015 var utviklinga lik for K.13, Oslo og landsgjennomsnittet: det blei mange fleire polikliniske konsultasjonar, mange færre planlagde innleggingar og mykje lågare liggjedøgnsforbruk. Aldersgruppene 50–66 og 67–79 år viser stort sett det same mønsteret.

I 2015 låg K.13 likt med landsgjennomsnittet i innleggingar og samla liggje-dagsforbruk. Oslo låg monaleg høgare (tabell 2), men med mange færre utskrivingsklare liggjedagar.

Både innleggingar og liggjedagsforbruk varierte mykje i K.13. Samanlikna med dei 16 lågaste kommunane, hadde dei 16 kommunane med høgast innleggingsrate:

• Mange fleire eldre fastlegar, særleg mange i solopraksis, med lengre lister og mange færre opne lister

• Fleire pasientkontaktar til legevakt og færre sjukebesøk frå fastlege

• Ein del fleire med sjukeheimplass – men med mange færre legetimar og mykje mindre

• Andel korttidsplassar; noko færre med heimetenester, og dårlegare kommuneøkonomi

• Mange fleire polikliniske konsultasjonar

• Mykje høgare liggjedagsforbruk, likt for ikkje-utskrivingsklare og utskrivingsklare dagar

Kommunane med høgast liggjedagsforbruk viser mykje av det same mønsteret.

Utskrivingsklare liggjedagar

Den tredjedelen av K.13-kommunane som har høgast prosentandel utskrivingsklare liggjedagar, har åtte gonger så mange slike som tredjedelen med færrast. Verken demografisk, økonomisk eller i dekking med omsorgstenester er det store skilnader mellom dei to gruppene. 2/3 av den høgaste gruppa er vertskommunar for somatiske sjukehus med akuttfunksjonar, mot bare 2/5 av den lågaste.

Vertskommunar i KOSTRA-gruppe 13

Halvparten av dei 49 kommunane i K.13 er vertskommunar for somatiske sjukehus med akuttfunksjonar (tabell 4). Samanlikna med den andre halvparten har dei

• Færre yngre og fleire eldre fastlegar, fleire i solopraksis, med noko kortare men mange færre opne lister

• Noko fleire innleggingar og høgare liggjedagsforbruk, men 70 prosent fleire utskrivingsklare liggjedagar

I profil av legepraksis og omsorgstenester liknar vertskommunane mykje på kommunane med høgast innleggingsrate.

Vertskommunane har 90 prosent av alle somatiske avtalespesialistar (16).

Utskrivingsklare liggjedagar i 2015

I K.13 hadde tredjedelen med høgast prosentdel utskrivingsklare liggjedagar, heile åtte gonger fleire enn det den tredjedelen med lågaste utskrivningsklare liggjedagar hadde. Verken demografisk eller i tenestedekking er det store skilnader mellom dei to gruppene. 2/3 av den høgaste gruppa er vertskommunar, mot bare 2/5 av den lågaste.

Sjukehusforbruk i ulike aldersgrupper

Tredjedelen av befolkninga er 50 år eller eldre. Den står for vel halvparten av polikliniske konsultasjonar og innleggingar og 2/3 av liggjedagane. Forbruksmønsteret er vist i tabell 4, og K.13 ligg på landsgjennomsnitt.

Oslo har ein god del fleire innleggingar og høgare liggjedagsforbruk enn K.13, men med 37 prosent lengre liggjetid før pasientane blir utskrivingsklare. 50–79 år har også noko høgare liggjedagsforbruk.

Offentlege kostnader i 2015

I 2015 var det vel 15 millionar allmennlegekonsultasjonar/sjukebesøk: 91 prosent hos fastlege og ni prosent hos legevakt (2). Statlege refusjonar til allmennlegetenesta var vel fem milliarder kroner (6), og kommunalt pr. capita tilskot var 427 kr/år (7). Summen tilsvarar ca. 490 kroner pr. konsultasjon/sjukebesøk, ikkje medrekna kommunale nettoutgifter til legevaktordningar.

Offentleg liggjedøgnkostnad på somatiske sjukehus var 16 713 kr (8): 34 gonger meir enn for ein fastlegekonsultasjon. Samanlikna med K.13 tilsvarar meirforbruket for 80 år og eldre i Oslo 10 200 liggjedøgn og ca. 170 mill kr. for Bergen 2760 liggjedøgn og ca. 46 mill kr.

Konklusjonar

Helse- og omsorgsdepartementet meiner:

og vil i 2018 starte eit treårs prøveprosjekt med fastlege, sjukepleiar og helsesekretær i primærhelseteam. I fireårsperioden 2017–21 aukar folketalet med fire prosent og det blir aukande underskot på sjukepleiarar (20), så her er det viktig at ikkje kua døyr mens graset gror. Dersom fastlegar kan sleppe investeringskrav, økonomisk risiko, administrasjon og arbeidsgjevaransvar (0-modellen), kan dei få meir tid til legearbeid.

Eitt liggjedøgn på somatisk sjukehus er dyrare for det offentlege enn 30 direkte kontaktar til fastlege. Det er uetisk å la sjukehus gjere fastlegearbeid, så lenge kvantitativ og kvalitativ styrking av fastlegeordninga kan gi meir helsenytte for ressursane. Dagens praksis er å spare på skillingen og la dalaren gå, og viser at helseøkonomiske vurderingar er eit vilkår for etisk forsvarleg fordeling av helsetenester.

Statsråd Bent Høie skreiv 10. januar 2017:

I 2010 – 15 blei aldersgruppa 80 år og eldre litt mindre, men no blir den 7 prosent større om fire år og 29 prosent større om åtte år. Ein tilsvarande ressursvekst er lite realistisk, og då blir det ikkje godt nok med «same procedure as last year» (22). Venteleg vil det bli satsa mykje meir på det eldre flest ønskjer seg: å bu heime så lenge som råd. Der blir det sentrale spørsmålet: korleis skal me gamle kunne kjenne oss trygge på å få forsvarleg hjelp når me treng det? For som ein klok mann har sagt: «Dei er jo ein slags menneske dei óg, dei som skal gå på alderstrygd resten av livet» (23).